Europa Profesora Bronisława Geremka
Piątek, 8 stycznia 1993 roku – Katedra Międzynarodowa Collège de France. Drugi po Adamie Mickiewiczu Polak powołany do tego gremium – profesor Bronisław Geremek – wygłosił wykład inauguracyjny zatytułowany „Historyk w świecie polityki”. Słuchali go najwybitniejsi politycy i intelektualiści europejscy.
Ten dzień był momentem zwrotnym, zasadniczą cezurą, kwestią jednego z najistotniejszych wyborów intelektualisty, polityka, opozycjonisty czasów PRL. Musiał dokonać wyboru, który miał fundamentalny wpływ na pozostałą część jego życia. Kolejny raz jednoznacznie postanowić – nauka czy polityka? Szans na kompromis nie było. Albo wielka życiowa pasja – historia, ściślej mediewistyka, badania, wykłady, dysputy naukowe. Albo polityka – budowa demokratycznego państwa, niełatwe reformy, wprowadzanie odzyskanej po trudach i ofiarach Rzeczypospolitej do cywilizacji demokratycznego Zachodu.
Wybrał altruistycznie, poświęcił tak bliski mu świat badacza, nauczyciela akademickiego dla czynnej polityki. Podczas wykładu przypomniał bardzo niebezpieczne wydarzenie ze swojego życia, kiedy omal nie utonął: „Muszę przyznać, że w tej ostatniej chwili nie myślałem o działaniach, których nie przypadnie mi już podjąć, lecz żałowałem nie napisanych książek o średniowiecznej historii – jednej o spisku trędowatych w 1321 r., drugiej o grze w szachy. Nie napisałem tych książek nigdy.”
Bronisław Geremek wpisał się w historię Polski trwale i pozytywnie – jako opozycjonista, współtwórca Okrągłego Stołu, poseł X, I, II i III kadencji, przewodniczący Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, minister spraw zagranicznych, poseł do Parlamentu Europejskiego, przewodniczący Unii Wolności, sygnatariusz wprowadzenia Polski do NATO, współbudowniczy naszego wejścia do UE.
Należał do pokolenia polityków odpowiedzialności, pozytywistycznej pracy, głębokiej refleksji intelektualnej i romantycznej nadziei: „W polityce są partie i ludzie, którzy opierają swoje działanie na wykorzystywaniu niechęci, nienawiści i strachu. I te fale populizmu, które przechodzą przez Europę, biorą się z takiej właśnie koncepcji polityki. Jest też inne, trudniejsze istnienie w polityce, oparte na nadziei.” Dzięki nadziei właśnie, mimo doświadczeń politycznego pragmatyka, a także z racji bliskich, przyjacielskich relacji z politykami Europy i świata otwierał kolejne symboliczne drzwi dla „polskiej sprawy”. Konferencja w dniu 2 marca 1999 r., podczas której Sekretarz Stanu USA Madeleine Albright przyjmując z rąk ministra Geremka akt przystąpienia Polski do NATO, serdecznie go objęła, życząc pomyślności sojuszniczej Polsce, była krokiem decydującym dla poczucia bezpieczeństwa Polaków. Wielki wysiłek kilku ekip rządzących Rzeczpospolitą po transformacji przypieczętowany przyjęciem do Unii Europejskiej w 2004 roku to w dużej mierze gigantyczna praca polityka, dyplomaty i myśliciela, jakim był Bronisław Geremek. Wartości stojące u podstaw jednoczącej się Europy, były wyzwaniem dla budującego się od nowa w Polsce społeczeństwa obywatelskiego. Profesor wielokrotnie podkreślał: „Kiedy mówię o Europejczykach, to odwołuję się nie do idei państwa łączącego wszystkich, nieco tylko podzielonego przez języki, lecz odwołuję się do idei obywatelskiej zakorzenionej w tradycji europejskiej.” Uważał, patrząc na koncepcję wspólnotową oczami historyka i doświadczonego polityka, że wartością łączącą nade wszystko obecną Europę nie jest geografia, nie jest też wyłącznie wymiar ekonomiczny, gospodarczy, ale wolność, kultura judeochrześcijańska, prawa człowieka, prawa mniejszości oraz demokracja zakorzeniona w państwie prawa. Przestrzegał „Zachód nie może się zamykać za swoistym chińskim murem przed resztą Europy. (…) Osłabiłoby to młode demokracje, które nie mogłyby zaspokoić potrzeb materialnych. Rozczarowanie dałoby asumpt do wszelkiej demagogii społecznej, autorytaryzmu, propagandy antyparlamentarnej”.
Bronisław Geremek był politykiem, który łączył umysł racjonalisty, pragmatyka z duszą gentelmana i marzyciela. „Polityka nieraz prowadzi do goryczy, nieraz do poczucia zawodu, ale w sumie stale sprawia radość, daje satysfakcję. Pozwala robić coś, co uważam za słuszne i dobre dla innych.” Marzył o wolnej, demokratycznej, bezpiecznej Polsce zakorzenionej w wielkim projekcie politycznym, jakim jest zjednoczona Europa. Zawsze był „po stronie nadziei wspólnotowej”: „Aby zapewnić trwałość zdobyczom Unii Europejskiej i sprostać globalnym wyzwaniom naszych czasów, potrzebujemy duchowej jedności Europy, potrzebujemy europejskiego poczucia tożsamości” – przekonywał.
Dziesięć lat temu, 13 lipca 2008 roku Profesor zginął w wypadku jadąc na posiedzenie Parlamentu Europejskiego. Był polskim patriotą przeświadczonym, że pomyślność i bezpieczeństwo ojczyzny wynika z europejskiego braterstwa i solidarności: „Żyjemy w momencie, w którym następuje całkowita zmiana sceny światowej. Może ona sprawić, że sukces pokoleń, które zmieniły Polskę w ciągu ostatnich trzydzieści lat, zostanie zaprzepaszczony. Scenariusz czarny to zmarginalizowana Unia Europejska oraz środek ciężkości świata przeniesiony do obszaru Pacyfiku. W Polsce: zamknięcie się na otoczenie, odświeżenie odwiecznej debaty, przeciwko komu będziemy występowali, a nie – z kim jest nam po drodze. (…) Scenariusz pozytywny to Polska zakorzeniona w Europie, korzystająca z szansy. Polska z działającymi strukturami państwa prawnego. (…) Przyszłość Polski w Unii Europejskiej zależeć będzie od mądrości jej instytucji i elit w debacie europejskiej. Interes europejski nie jest sprzeczny z polskim, przeciwnie – jest z nim związany.”
Uhonorowany licznymi odznaczeniami z Orderem Orła Białego i francuską Legią Honorową na czele, Bronisław Geremek pozostawił nam – prócz dorobku naukowca oraz wybitnego polityka światowego wymiaru – przesłanie myśliciela-humanisty, które w swej odpowiedzialnej, szlachetnej mądrości jest darem nie do przecenienia dla przyszłych pokoleń Polek i Polaków, Europejek i Europejczyków.
Przewodnicząca Unii Europejskich Demokratów Elżbieta Bińczycka
